ปัจจัยแห่งการเกิดขึ้นของวิญญาณ
อานนท์ !
ก็คำนี้ว่าเพราะวิญญาณเป็นปัจจัย
จึงมีนามรูปเรากล่าวอธิบายดังต่อไปนี้
…
อานนท์ !
เธอพึงทราบความข้อนี้โดยปริยาย
แม้นี้ เหมือนที่เราได้กล่าวไว้ว่าเพราะวิญญาณเป็นปัจจัย
จึงมีนามรูป…
อานนท์ !
ก็วิญญาณจักไม่หยั่งลงในท้องแห่งมารดา
นามรูปจะก่อขึ้นในท้องแห่งมารดาได้บ้างไหม ?ไม่ได้เลย พระเจ้าข้า !
…
อานนท์ !
ก็ถ้าวิญญาณหยั่งลงในท้องแห่งมารดาแล้ว
จักสลายลงเสีย
นามรูปจักบังเกิดเพื่อความเป็นอย่างนี้
ได้บ้างไหม ?ไม่ได้เลย พระเจ้าข้า !
…
อานนท์ !
ก็ถ้าวิญญาณของกุมารก็ดี
ของกุมารีก็ดี
ผู้ยังเยาว์วัยอยู่
จักขาดความสืบต่อนามรูป
จักถึงความเจริญงอกงามไพบูลย์ ได้บ้างไหม ?ไม่ได้เลย พระเจ้าข้า !
…
อานนท์ !
เพราะเหตุนั้นในเรื่องนี้นั่นแหละคือเหตุ
นั่นแหละคือนิทาน
นั่นแหละคือสมุทัยนั่นแหละคือปัจจัยแห่งนามรูป
ก็คือ วิญญาณนั่นเอง
อานนท์ !
ก็คำนี้ว่าเพราะนามรูปเป็นปัจจัย
จึงมีวิญญาณเรากล่าวอธิบายดังต่อไปนี้
…
อานนท์ !
เธอพึงทราบความข้อนี้โดยปริยาย
แม้นี้ เหมือนที่เราได้กล่าวไว้ว่าเพราะนามรูปเป็นปัจจัย
จึงมีวิญญาณ…
อานนท์ !
ก็ถ้าวิญญาณจักไม่ได้อาศัยในนามรูปแล้ว
ความเกิดขึ้นแห่งชาติ ชรามรณะ และกองทุกข์
พึงปรากฏต่อไปได้บ้างไหม ?ไม่ได้เลย พระเจ้าข้า !
…
อานนท์ !
เพราะเหตุนั้นในเรื่องนี้นั่นแหละคือเหตุ
นั่นแหละคือนิทาน
นั่นแหละคือสมุทัยนั่นแหละคือปัจจัยแห่งวิญญาณ
ก็คือ นามรูปนั่นเอง
อานนท์ !ด้วยเหตุเพียงเท่านี้
สัตว์โลกจึงเกิดบ้าง จึงแก่บ้าง
จึงตายบ้าง จึงจุติบ้าง จึงอุบัติบ้างทางแห่งการเรียก
ก็มีเพียงเท่านี้ทางแห่งการพูดจา
ก็มีเพียงเท่านี้ทางแห่งการบัญญัติ
ก็มีเพียงเท่านี้เรื่องที่ต้องกำหนดรู้ด้วยปัญญา
ก็มีเพียงเท่านี้ความเวียนว่ายในวัฏฏะ
ก็มีเพียงเท่านี้…
นามรูปพร้อมทั้งวิญญาณตั้งอยู่
เพื่อการบัญญัติซึ่งความเป็นอย่างนี้
( บาลี – มหา. ที. ๑๐/๗๒-๗๕/๖๐ )
เทียบเคียงพระไตรปิฎกบาลีสยามรัฐ กดที่นี้