เหตุปัจจัยให้เป็นคนดุร้าย
หรือเป็นคนสงบเสงี่ยม
ครั้งนั้น นายบ้านนามว่าจัณฑะ
เข้าไปเฝ้าพระผู้มีพระภาคยังที่ประทับ
ถวายอภิวาทพระผู้มีภาคแล้วนั่งในที่สมควร
ครั้นแล้วได้ทูลถามพระผู้มีพระภาคว่าภันเต
อะไรหนอเป็นเหตุ
อะไรหนอเป็นปัจจัย
ให้บุคคลบางคนในกรณีนี้
ถึงความนับว่าเป็นคนดุร้ายและอะไรหนอเป็นเหตุ
อะไรหนอเป็นปัจจัย
ให้บุคคลบางคนในกรณีนี้
ถึงความนับว่าเป็นคนสงบเสงี่ยมพระผู้มีพระภาคตรัสตอบว่า
…
คามณี
บุคคลบางคนในกรณีนี้ ยังละราคะไม่ได้
เพราะเป็นผู้ยังละราคะไม่ได้
คนอื่นจึงยั่วให้โกรธได้
เมื่อถูกคนอื่นยั่วให้โกรธ
ย่อมแสดงความโกรธให้ปรากฏ
ด้วยเหตุนั้น ผู้นั้นจึงถึงความนับว่าเป็นคนดุร้ายบุคคลบางคนในกรณีนี้ ยังละโทสะไม่ได้
เพราะเป็นผู้ยังละโทสะไม่ได้
คนอื่นจึงยั่วให้โกรธได้
เมื่อถูกคนอื่นยั่วให้โกรธ
ย่อมแสดงความโกรธให้ปรากฏ
ด้วยเหตุนั้น ผู้นั้นจึงถึงความนับว่าเป็นคนดุร้ายบุคคลบางคนในกรณีนี้ ยังละโมหะไม่ได้
เพราะเป็นผู้ยังละโมหะไม่ได้
คนอื่นจึงยั่วให้โกรธได้
เมื่อถูกคนอื่นยั่วให้โกรธ
ย่อมแสดงความโกรธให้ปรากฏ
ด้วยเหตุนั้น ผู้นั้นจึงถึงความนับว่าเป็นคนดุร้ายคามณี
นี้แลเป็นเหตุ นี้แลเป็นปัจจัย
ให้บุคคลบางคนในกรณีนี้
ถึงความนับว่าเป็นคนดุร้าย
คามณี
อนึ่งบุคคลบางคนในกรณีนี้ ละราคะได้แล้ว
เพราะเป็นผู้ละราคะได้
คนอื่นจึงยั่วให้โกรธไม่ได้
เมื่อถูกคนอื่นยั่วให้โกรธ
ย่อมไม่แสดงความโกรธให้ปรากฏ
ด้วยเหตุนั้น ผู้นั้นจึงถึงความนับว่าเป็นคนสงบเสงี่ยมบุคคลบางคนในกรณีนี้ ละโทสะได้แล้ว
เพราะเป็นผู้ละโทสะได้
คนอื่นจึงยั่วให้โกรธไม่ได้
เมื่อถูกคนอื่นยั่วให้โกรธ
ย่อมไม่แสดงความโกรธให้ปรากฏ
ด้วยเหตุนั้น ผู้นั้นจึงถึงความนับว่าเป็นคนสงบเสงี่ยมบุคคลบางคนในกรณีนี้ ละโมหะได้แล้ว
เพราะเป็นผู้ละโมหะได้
คนอื่นจึงยั่วให้โกรธไม่ได้
เมื่อถูกคนอื่นยั่วให้โกรธ
ย่อมไม่แสดงความโกรธให้ปรากฏ
ด้วยเหตุนั้น ผู้นั้นจึงถึงความนับว่าเป็นคนสงบเสงี่ยมคามณี
นี้แลเป็นเหตุ นี้แลเป็นปัจจัย
ให้บุคคลบางคนในกรณีนี้
ถึงความนับว่าเป็นคนสงบเสงี่ยม
เมื่อพระผู้มีพระภาคตรัสอย่างนี้แล้ว
นายบ้านนามว่าจัณฑะได้ทูลพระผู้มีพระภาคว่าภันเต
ภาษิตของพระองค์แจ่มแจ้งนักภันเต
ภาษิตของพระองค์แจ่มแจ้งนักเปรียบเหมือนบุคคลหงายของที่คว่ำ
เปิดของที่ปิด บอกทางแก่คนผู้หลงทาง
หรือส่องประทีปในที่มืดด้วยหวังว่า
คนมีตาดีจะได้มองเห็นรูป ดังนี้พระผู้มีพระภาคทรงประกาศธรรม
โดยอเนกปริยายอย่างนี้ ก็ฉันนั้นเหมือนกันภันเต
ข้าพเจ้านี้
ขอถึงพระผู้มีพระภาคกับทั้งพระธรรม
และทั้งพระภิกษุสงฆ์ว่าเป็นสรณะ
ขอพระองค์โปรดทรงจำข้าพเจ้าว่า
เป็นอุบาสกผู้ถึงสรณะจนตลอดชีวิต
ตั้งแต่วันนี้เป็นต้นไป
( บาลี – สฬา. สํ. ๑๘/๓๗๖-๓๗๗/๕๘๖-๕๘๘ )
เทียบเคียงพระไตรปิฎกบาลีสยามรัฐ กดที่นี้